Een Bijbel zonder ark!
Opvallende voorbeelden doen het goed in het nieuws. Bij De Nieuwe Bijbelvertaling was de kribbe een voederbak geworden. Het hek was van de dam! In de Bijbel in Gewone Taal is de ark van Noach een boot. Natuurlijk ook nu weer een hoop commotie. Eerst maar eens wat feiten op een rij.
Het Hebreeuwse woord voor ark (tebah) komt uit het Egyptisch. De etymologie is onzeker: misschien is tebah verwant met een Egyptisch woord voor ‘kist’, of met een woord voor ‘sarcofaag’, of met nog iets anders. Wat wél duidelijk is: in de Bijbel wordt het woord gebruikt voor twee voorwerpen, de houten ‘kist’ die Noach bouwt en de rieten ‘mand’ waarin Mozes gered wordt. Het Hebreeuwse woord betekent dus zoiets als ‘kist, bak, mand’.
Dat wij het kennen als ‘de ark van Noach’ komt door de Latijnse vertaling van Hiëronymus. Die vertaalde het in Genesis met arca, ‘kist’. Van het Latijnse arca is ons woord ‘ark’ afgeleid. Maar er is een verschil. Arca was een gewoon woord in het Latijn, kist. Maar wij kennen het nu vooral als een specifiek woord: de ark, namelijk de ark van Noach.
Als je Genesis 6:14-16 leest, merk je dat er iets niet klopt. Noach moet niet ‘de’ ark bouwen, je weet wel, de ark van Noach. Nee, hij moet ‘een’ ark bouwen. Dat is eigenlijk vreemd: er is toch maar één ark? Je zou natuurlijk kunnen vertalen: ‘Bouw een kist’. Maar ik denk dat lezers dan pas echt verbaasd zouden zijn.
Laten we de beschrijving van Genesis 6 eens bekijken, en de zaken op een rijtje zetten. Noach moet een enorm houten pakhuis bouwen, van drie verdiepingen hoog. Dat gevaarte moet van binnen en van buiten helemaal waterdicht worden gemaakt. En God zegt erbij dat Noach en zijn familie in dit houten object veilig zullen zijn als de grote overstroming komt. Hoe zullen we dat ding noemen om op lezers van nu in duidelijke taal over te brengen wat Noach moest maken? Een boot. Gewoon een boot.
‘Maar dan valt de associatie met doodskist weg,’ zegt iemand. Dat is onzin. Ten eerste is de etymologie van dit woord onzeker. Ten tweede bepaalt de etymologie niet de betekenis van een woord. Voor de betekenis moet je kijken hoe woorden gebruikt worden in hun actuele context. Natuurlijk, associëren staat iedereen vrij. Maar als vertaalkritiek snijdt het geen hout.
En durf het ook eens om te draaien. Vraag eens aan een gewone lezer: Die ark van Noach, wat was dat eigenlijk? Die lezer zal echt niet over een sarcofaag beginnen. En ook niet over een kist. Maar over een boot. Gewoon een boot.
Een ander bezwaar dat genoemd wordt, is dat je nu niet meer kunt zien dat er voor de ark van Noach en voor het mandje van Mozes hetzelfde woord wordt gebruikt. Dat klopt, dat kun je niet meer zien. Maar dat kon ook al niet in de eerste Griekse vertaling van het Oude Testament, ruim 2000 jaar geleden. En ook niet in de Latijnse vertaling van Hiëronymus. En ook niet in de Statenvertaling, enz. Oftewel: al ruim 2000 jaar kiezen vertalingen voor verschillende woorden voor de ‘kist’ van Noach en de ‘mand’ van Mozes!
Toen De Nieuwe Bijbelvertaling verscheen, was de commotie over ‘voederbak’ opvallend. Hetzelfde woord stond ook al in de Groot Nieuws Bijbel. En in de Willibrordvertaling stond zelfs ‘voerbak’. Hoe nieuw is Noachs boot? Kijk maar eens in de Groot Nieuws Bijbel in Genesis 6!
De Bijbel in Gewone Taal is iets nieuws. In sommige opzichten kun je deze vertaling zelfs gerust revolutionair noemen. Maar voor het meest besproken voorbeeld geldt dus de wijsheid van Prediker 1: niets nieuws.
In het boek Hoe vertaal je de Bijbel in gewone taal worden deze en andere voorbeelden toegelicht. Dit boek is geschikt voor iedereen die het vertaalwerk aan de Bijbel in Gewone Taal van dichtbij wil leren kennen.
Matthijs de Jong, bijbelwetenschapper en een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal
Deel deze pagina op:9 reacties
Reageer
De komst van de Bijbel in Gewone Taal is mogelijk gemaakt dankzij de steun van leden en donateurs van het NBG. Het NBG vertaalt & verspreidt de Bijbel sinds 1814.
Ik raad het boek aan om te lezen. Het is goed te lezen, duidelijk en overzichtelijk
Als je Genesis 6:14-16 leest, merk je dat er iets niet klopt. Noach moet niet de ark bouwen, je weet wel, de ark van Noach. Nee, hij moet een ark bouwen. Dat is eigenlijk vreemd: er is toch maar één ark? Je zou natuurlijk kunnen vertalen: ‘Bouw een kist’. Maar ik denk dat lezers dan pas echt verbaasd zouden zijn.
Ik zocht naarstig naar wat er nu eigenlijk ‘ niet klopt’ Ik moest deze zin een paar keer lezen voor ik het begreep. Toen zag ik dat het ging om de tegenstelling ‘de’ en ‘ een’ .
Overigens een mooi verhaal! Complimenten.
Geachte heer Van Houwelingen, Hartelijk dank voor uw reactie. Voor de duidelijkheid hebben we de woorden ‘de’ en ‘een’ tussen aanhalingstekens gezet.
Wat kort door de bocht. Dat de associatie met doodskist wegvalt, is geen ‘onzin’. Dat is heel jammer, omdat de ark als ‘doodskist’ ook een hele symbolische betekenis had. Doordat Noach als het ware in de ‘doodskist’ stapte, durfde hij het aan de dood onder ogen te zien en daar doorheen het leven te vinden. Om deze betekenis te begrijpen, is enige kennis van de Joodse verteltraditie nodig. De vorm van het gebouw is zoals je hierboven beschrijft ook eerder de vorm van een kist, dan van een boot! Jammer dat je het zo simpel afdoet als dat het geen hout snijdt en het ‘vrij associëren’ noemt. Duidelijk dat je dan beperkt bent in je kennis van de verteltradities van de bijbel. En met zo’n simpele vertaling verdwijnt die kennis helemaal. De bijbel in gewone taal, dan wordt het een gewoon boek. Zonder diepere betekenis en symboliek.
Erger dan die boot of de voederbak vind ik het weglaten van de uitdrukking “naar zijn soort” in Genesis bij de schepping van planten en dieren. Blijkbaar en net zoals de vorige “NieuweBijbelvertaling” en de “Groot Nieuwsbijbel” om de tekst zo te vervormen dat hij niet in tegenspraak is met de alom aanvaarde en geprezen evolutieleer.
Staat er niet geschreven: “als het zout smakeloos is geworden….”?
en hoe heet in het Hebreeuws de ark van de tabernakel/de tempel? Ook tebah?
mvg
als tebah staat voor het biezen mandje en de ark van Noach en de ark van de stenen tafelen dan komt de betekenis iets meer uit de verf misschien?
In de buurt van veilig opbergen? – veilige bergplaats
Een eerste vraag, waarom is de BGT niet meteen uitgebracht met een korte inleiding. Als je voor het eerst een Bijbel leest is het om te weten wie Paulus. De korinthe brief, wat is dat? Ik ben bang dat die er ook wel komt en daarna eentje met aantekening er bij. Zo begon de nbv, en de HSV ook. Nieuw dus kopen maar. Wel kaal maar ja begeerte overheerst. Waarom?
Ten tweede, een boekje over het vertalen had denk ik gratis bij moeten zitten. Dat was bij de HSV ook het geval. Nu moet je weer geld uitgeven. En later voor een BGT met alles erop en eraan. Dat verdiend goed. Vooral Jongbloed.
Wie had er beter de eerste in ontvangst moeten nemen, een straatkrant verkoper die roept Jezus Christus heeft me van mijn verslaving verlost of de koning. En wie hadden er bij de presentatie moeten zitten de doelgroepen die meegelezen hebben en de gewone man of de BN’ers?
Het is mij sowieso onduidelijk waarom we trachten een boek te begrijpen waarin de context van elk woord al sinds duizenden jaren niet meer begrepen kan worden omdat culturele, etymologische en semantische betekenissen die in het schrijven van deze boeken gebruikt zijn, allang niet meer te achterhalen zijn.
De denkpatronen die in die tijd gebruikt werden zijn letterlijk onbegrijpelijk geworden voor ons. We zijn niet slimmer geworden, we zijn compleet anders gaan denken. Dat houdt in dat onze wereldbeelden en onze denkbeelden niet meer kunnen overlappen.
Hoe kan je dan trachten om diepgaand onderzoek te doen op betekenissen uit de bijbel die vanuit een filosofie of theologie zijn neergezet waar de axioma’s al zodanig zijn veranderd dat je deze geschriften feitelijk niet eens meer kan vertalen? En die door alle vertalingen en cherrie-picking hun originele betekenis compleet verloren hebben?
Zie hoe James Flynn dit verschijnsel uitlegt in zijn TED talk, met scherpe voorbeelden. Let wel: dit zijn slechts voorbeelden. De verschillen lopen natuurlijk veel dieper door dan wat hij aanhaalt.
http://www.ted.com/talks/james_flynn_why_our_iq_levels_are_higher_than_our_grandparents