Matthijs de Jong op 15 September 2014

Van Grieks naar gewoon Nederlands

Nu de Bijbel in Gewone Taal van allerlei kanten belicht wordt, zullen we ook eens kijken naar de verhaaltechnische kant. Geen zorgen, het wordt niet té technisch. Ik in zal het in gewone taal uitleggen.

Wat gebeurt er bij het vertalen? Hoe hebben de vertalers het aangepakt? We bekijken een Griekse zin: 2 Korintiërs 8:3-4. Dit is de tekst:

Als we die zin woord voor woord uit het Grieks omzetten, krijg je dit: “Want zij naar kracht, ik getuig, en boven kracht, vrijwillig met dringend verzoek ons met klem vragend de genade en de gemeenschap van de bediening tot de heiligen.”

Je kunt dit een letterlijke vertaling noemen. Maar eigenlijk klopt dat niet. Want wat hier staat zijn woorden zonder verband. De Griekse zin wil betekenis overdragen, maar van deze Nederlandse zin kun je geen chocola maken.

Waar gaat de tekst over? Paulus schrijft over een steunactie voor de christenen in Jeruzalem. Er wordt geld ingezameld voor de christenen in Jeruzalem. Paulus wil dat de christenen in Korinte meedoen. Om ze in actie te krijgen, noemt hij het voorbeeld van de christenen in Macedonië. Die zijn straatarm, schrijft hij eerst. En dan volgt deze zin over de christenen in Macedonië. Zij geven het goede voorbeeld.

Kijk nog eens naar de ‘vertaling’ hierboven. In het eerste deel van de zin blijft de persoonsvorm ongenoemd. Dat is een schakel die de lezer zelf moet aanvullen. Dat kan met behulp van vers 5, ‘zij gaven’. De christenen in Macedonië gaven ‘naar kracht’, ze gaven zoveel als ze konden.

In het tweede deel van de zin staan vier algemene termen: genade, gemeenschap, bediening, heiligen. Die termen hebben hier een concrete betekenis. Bekeken vanuit de situatie worden ze begrijpelijk:

‘de genade en de gemeenschap’: genade is hier eigenlijk gunst. En het hangt samen met gemeenschap. Het is niet ‘de gunst en de gemeenschap’, maar: ‘de gunst van de gemeenschap’. Iets gewoner gezegd: ‘de gunst om mee te mogen doen’. En helemaal gewoon is: ‘mogen we meedoen?’

Meedoen waaraan? Aan ‘de bediening tot de heiligen’. Daarmee wordt de hulpactie voor de christenen in Jeruzalem aangeduid.

Zo wordt het vers stap voor stap begrijpelijk. En de Bijbel in Gewone Taal zet nog een extra stap. De informatie wordt in een ‘logische’ volgorde gezet: de eerste en tweede helft van de zin worden omgedraaid. Dat helpt om de tekst begrijpelijke te maken. Want het is in het Nederlands normaler om eerst te zeggen wat ze graag wilden en vervolgens te zeggen wat ze deden.

Dan komt het er zo uit te zien:

“Ze vroegen aan mij: ‘Mogen wij meedoen met de actie om de christenen in Jeruzalem te helpen?’ Dat wilden ze heel graag. Ze gaven alles wat ze konden missen. Ik kan wel zeggen: meer dan ze konden missen! En dat deden ze uit zichzelf.”

Eén Griekse zin. Twee verzen uit de Bijbel in Gewone Taal. Wat leert dit ons over vertalen? Dat je de betekenis van zo’n zin niet kunt vaststellen door de betekenis van de woorden op te zoeken in een woordenboek. Je moet weten wat de situatie is. Je moet weten wat er speelt, waar het over gaat.

Paulus schrijft aan de christenen in Korinte. Zij wisten precies waar hij het over had. Zij hadden aan een half woord genoeg, net zoals wij in onze dagelijkse communicatie. En nu zijn we bij de kern van de zaak: dát is precies wat de Bijbel in Gewone Taal doet. Deze vertaling geeft de lezer van nu toegang tot de communicatie tussen Paulus en de Korintiërs. De Bijbel in Gewone Taal wil van lezers goede verstaanders maken. Ze moeten de tekst kunnen begrijpen. Gewoon, direct begrijpen. Dat is uniek aan deze vertaling.

En het mooiste is: deze begrijpelijke Bijbel is tegelijk een betrouwbare vertaling van de brontekst. Ieder woord in de tekst heeft een relatie met het Grieks. En alle betekenisvolle elementen uit de brontekst zijn in de vertaling verwerkt. Puzzel maar eens op de afbeelding bij deze blog!

Deel deze pagina op: