Matthijs de Jong op 10 November 2014

Rothko en het geheim van gewone taal

Reactie van een dominee tijdens een workshop over de Bijbel in Gewone Taal: “Ik heb de afgelopen tijd veel gelezen in de Bijbel in Gewone Taal. Bij sommige teksten had ik gewoon tranen in mijn ogen, zo mooi. Niet omdat de inhoud nieuw voor me was, nee, om hoe het gezegd wordt.” 

Deze reactie staat niet op zichzelf. Veel lezers delen die ervaring. “Ik krijg kippenvel als ik de bekende verhalen lees”, “het komt heel dicht bij je hart”, “het komt direct binnen”. In allerlei varianten beschrijven lezers hun intense ervaring met de Bijbel in Gewone Taal. En die directheid bespeelt niet alleen het serieuze gevoel.

Ik hoorde ook deze, van een andere predikant: “Mijn vrouw zit te lezen in de Bijbel in Gewone Taal en af en toe hoor ik haar lachen. Dat heb ik nog nooit gehoord als ze zat te lezen in de Bijbel.” Ook hier is het de directheid van de taal: een ironische opmerking van Paulus, de beschrijving van een gekke situatie in een verhaal, en opeens lach je.

Waarom bespeelt de Bijbel in Gewone Taal de emotie directer dan een andere vertaling? Wat is het geheim? Het antwoord dat we vaak geven is: Omdat het taal is die je zelf ook gebruikt. Het is herkenbare taal, en dat spreekt aan. Dat zal zeker kloppen, maar hoe werkt dat precies? Misschien brengt het volgende zijspoor ons bij een antwoord.

Ik bezocht laatst de tentoonstelling van Rothko, de beroemde schilder, in het gemeentemuseum in Den Haag. De tentoonstelling laat de ontwikkeling van zijn werk zien. Eén van de eerste zalen toont de radicale vereenvoudiging van vormen en beeldopbouw. En in de toelichting las ik de volgende zin: “Dankzij die vereenvoudiging worden de schilderijen makkelijker te vatten, waardoor de ervaring van de kijker directer, heviger wordt.” Dat trof me als een mooi inzicht. Door een vereenvoudiging van de vorm neem je het makkelijker op, waardoor je ervaring directer, heviger wordt. Dat is het precies, ook met de Bijbel in Gewone Taal.

Natuurlijk kun je het niet omdraaien. Gewone taal is geen tovermiddel, geen garantie voor succes. Net zo min als ieder simpel schilderij een Rothko is. Twee zaken zijn essentieel. In de eerste plaats een tekst die ertoe doet, die relevant is. En in de tweede plaats vaardig taalgebruik, de techniek om de gewone taal goed in te zetten. Maar als aan die twee voorwaarden is voldaan, dan heb je ook echt iets bijzonders: een tekst die het in zich heeft om diepe indruk te maken op lezers.

We zijn rond de Bijbel in Gewone Taal erg geneigd om de vereenvoudiging van de talige vorm vooral te verantwoorden en te verdedigen. Zo van, het is jammer maar het dient de goede zaak: een begrijpelijke tekst. Dat is, denk ik nu, een te beperkte blik. Als je kijkt naar het sterke effect dat deze tekst op lezers heeft, dan is het juist een heel goede stap geweest om deze vertaling te maken. Iedereen die de Bijbel in onze samenleving graag een blijvende plek ziet houden, zou dat toch moeten toejuichen.

Deel deze pagina op: