Duidelijke taal – moeilijke teksten

‘De Bijbel in Gewone Taal laat goed zien hoe discriminerend en gewelddadig de Bijbel is. Mooi zo!’ Zulke reacties horen we soms, en we zien ze de laatste dagen af en toe ook op Facebook. Hoe terecht zijn zulke reacties?

Je kunt deze opmerking vanuit twee kanten bekijken: de vertaling en de inhoud. Om met dat eerste te beginnen: het Nederlands Bijbelgenootschap vertaalt de Griekse en Hebreeuwse teksten zonder er een eigen oordeel over te hebben. We vertalen zo goed en deskundig mogelijk wat de brontekst aanbiedt. Dat geldt voor teksten die iedereen prachtig en inspirerend vindt, maar ook voor teksten waar mensen soms moeite mee hebben. En het is waar: in gewone taal zijn die lastige teksten net zo duidelijk als alle andere teksten. In andere bijbelvertalingen klinken ze soms omfloerst, maar nu kun je er niet meer omheen. Dat hoort bij de Bijbel in Gewone Taal.

Vanuit de inhoud ligt het genuanceerder. Er staan in de Bijbel inderdaad teksten die door veel lezers als moeilijk worden ervaren. Hoe kun je daarmee omgaan?

1. Geef weerbarstige teksten een kans 
Er staan teksten in de Bijbel die bij eerste lezing écht ingewikkeld zijn. In Lucas 12:51 zegt Jezus bijvoorbeeld: ‘Denken jullie dat ik gekomen ben om vrede te brengen op aarde. Nee, ik breng helemaal geen vrede.’ Dat is een confronterende tekst, iets om lang over na te denken. Maar je begrijpt als lezer wel: ik moet erover nadenken wat deze tekst voor mij betekent. Een duidelijke vertaling helpt je in zoverre dat je niet hoeft te struikelen over ingewikkelde taal bij zulke passages. Je weet nu precies wat er in de brontekst staat en kunt er dus mee aan de slag.

2. Bedenk dat niet elke tekst zomaar over te plaatsen is naar onze tijd 
Bij sommige teksten weet je direct: dit gaat over een andere tijd. Bijvoorbeeld: ‘Als je een huis bouwt, moet je altijd zorgen voor een hek op de rand van het dak. Want anders kan er iemand van het dak vallen en sterven. En dan ben jij daarvoor verantwoordelijk.’ (Deuteronomium 22:8).
Huizen hadden in de tijd van de Bijbel een plat dak. Het was een deel van het huis dat vaak gebruikt werd. Mensen zaten er vaak en sliepen ook wel op het dak. Voor de veiligheid moest een dak dus een hek hebben, net zoals nu een balkon een hek heeft. Soms helpt het om wat achtergrondkennis te hebben over de tijd waarin de tekst ontstaan is, en over de problemen van die tijd.
Maar ook gewelddadige teksten (over straffen, over oorlog) en teksten met moeilijke regels (bijvoorbeeld over bepaalde vormen van seksualiteit, of over polygamie) verwijzen in eerste instantie naar de tijd waarin ze geschreven zijn. Ze zijn niet zomaar over te plaatsen naar 2015. Bij het begrijpen van zulke teksten helpt het vaak om te weten hoe zaken gingen in de tijd waarin de teksten geschreven werden.

3.  Kijk ook naar de bedoeling ‘achter’ de feiten in het verhaal  
Er staan verhalen in de Bijbel die zo gewelddadig zijn, of zo over wraak gaan, dat wij er erg van kunnen schrikken. Maar als je het hele verhaal goed leest ontdek je dat het geweld niet verheerlijkt wordt maar dat het onderdeel is van een heel andere boodschap. Een voorbeeld is het verhaal van de verovering van Jericho. Het gaat in dat verhaal om Gods hulp aan het volk van Israël, niet om het geweld.

4. Bedenk dat teksten niet allemaal in elke situatie toepasbaar zijn
Als je Openbaring leest, kom je heel wat stevige teksten tegen over de vernietiging van grote groepen mensen. Bij een bijbelkring hierover moesten veel mensen diep zuchten bij deze teksten. Maar een oude man zei: ‘We kunnen het er hier in ons warme zaaltje met een kopje koffie erbij heel moeilijk mee hebben, maar in de oorlog lazen we deze teksten graag; ze gaven ons moed om het vol te houden’.
De Bijbel is een rijk boek, dat passages bevat voor bijna elke situatie in het leven. Maar teksten die niet goed bij jouw situatie passen, kunnen soms heel weerbarstig zijn.

Het Nederlands Bijbelgenootschap is er om de originele bijbelteksten goed en betrouwbaar te vertalen in het Nederlands. We vinden het ook belangrijk om achtergrondinformatie over de tijd van de Bijbel te geven (bijvoorbeeld via www.debijbel.nl), en om mensen te helpen hun weg te vinden in de Bijbel (bijvoorbeeld via de leeswijzer achter in de uitgave van de Bijbel in Gewone Taal). En dan blijven er weerbarstige passages, waar elke bijbellezer zijn of haar eigen weg mee moet gaan. Maar het zou jammer zijn om die teksten te gebruiken om de Bijbel in zijn geheel af te wijzen.

Roelien Smit werkt als wetenschappelijk medewerker Bijbelgebruik bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Zij is één van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.

Ds Janneke Nijboer schreef pas ook een mooi blog over een moeilijk verhaal uit de Bijbel, het verhaal over Dina in Genesis 38. Die blog kunt u hier lezen.