Wie de Tour de France volgt kent de term vals plat. De weg lijkt vlak, maar er is sprake van een verraderlijke helling en het fietst zwaarder dan je zou denken. Maar vals plat heeft ook nog een tweede betekenis. Daar kwam ik laatst mee in aanraking.

BGT plat?

Het woord plat valt sowieso geregeld in discussies rond de Bijbel in Gewone Taal. Sommige lezers vragen zich af of de diepgang van de Bijbel wel bewaard blijft in gewone taal. Wordt het niet te plat? Die vraag verdient een serieus antwoord. Het leek ons goed om dat een keer te doen in de vorm van een online college. De titel kwam al snel: ‘Zo plat als een pitabroodje?’ Alles wat je zou kunnen bedoelen met ‘plat’ komt aan de orde in dit college: de impact van taal, de schoonheid, de diepte en de verbeeldingskracht.

Armen van geest

Eén van de voorbeelden die langskomt, is Matteüs 5:3. In gewone taal klinkt dat zo: ‘Het echte geluk is voor mensen die weten dat ze God nodig hebben. Want voor hen is Gods nieuwe wereld.’

‘Mensen die weten dat ze God nodig hebben.’ In andere vertalingen staat ‘armen van geest’. Heel anders. Als vertalers hebben we iets uit te leggen. Voor de hele uitleg van dit voorbeeld moet je het college bekijken. Maar in het kort: de Bijbel in Gewone Taal laat zien wat er áchter die woorden zit, wat ze willen overbrengen. En dát wordt geformuleerd in taal die iedereen volgen kan. Zo wordt duidelijk welke diepe betekenis er achter de bijbelse uitdrukking zit.

Vragen en reacties

Het college werd gefilmd met publiek. De opname verliep vlot, waardoor er ruim tijd was voor vragen uit de zaal. Zoals het dan vaak gaat, zijn het allereerst de kritische punten die bovenkomen: ‘Mooi verhaal hoor, maar… Waarom een hevige wind en niet Gods geest in Genesis 1:2? Waarom Gods Zoon in Johannes 1:1? Waarom ‘maken’ in plaats van ‘scheppen’? Waar zijn genade en verbond gebleven?’

Op een gegeven moment had iemand in het publiek genoeg van alle vragen. Ze stond op, kreeg het woord, en sprak de zaal toe: ‘Ik lees al mijn leven lang in de Bijbel, ik ben hoog opgeleid, en ik kan met elke bijbelvertaling uit de voeten. Maar nog nooit heb ik me zo aangesproken gevoeld als wanneer ik de BGT lees. Ik vind deze vertaling schitterend, ik had hem graag al veel eerder gehad!’

En mooi hoe zoiets dan werkt: daarna kwamen ook anderen met hun eigen verhaal: ‘Ik woon nog niet zo lang in Nederland. Voor mij is dit precies de bijbel die ik nodig heb.’ En: ‘Ik snap dit veel beter dan andere vertalingen, mán, wat ben ik hier blij mee.’

Vals plat

Toen ik haar later bedankte, vertelde ze me hoe ze vroeger een bijbel als de BGT had gemist: ‘Met die uitspraak zalig de armen van geest ben ik tijdens mijn studie wel eens aangevallen op mijn geloof,’ vertelde ze me. ‘Alleen domme of simpele mensen uit de Middeleeuwen zouden kunnen geloven, maar niet iemand die eind twintigste eeuw studeert aan de universiteit. Alsof de Bijbel hier over simpele zielen spreekt. Als ik toen de BGT had gehad, zou ik ze daarmee – spreekwoordelijk – om de oren hebben geslagen!’

Dat gewone taal niets met platheid te maken hoeft te hebben, dat was de kern van het college. Gewone taal helpt je om de diepte van een tekst te begrijpen en te ervaren. Maar dit verhaal leerde me nog iets méér: juist moeilijke en ouderwetse taal kan zomaar leiden tot verkeerde ideeën over de tekst.

Verkeerde ideeën die de tekst ten onrechte plat maken. Dat is nou vals plat.

Matthijs de Jong