In het Marcus-evangelie lezen we over Jezus die door Galilea reisde. In vers 3 en 4 van Marcus 2 in de Bijbel in Gewone Taal staat:
Toen kwamen er nog vier mensen aan. Ze droegen een man die niet kon lopen. Maar door de drukte konden ze hem niet bij Jezus brengen. Daarom maakten ze een gat in het dak, precies boven Jezus.

In deze blog wil ik geen inhoudelijke, maar een taalkundige vertaalkeuze toelichten. Als taalkundige ben ik namelijk afgelopen jaren betrokken geweest bij het leesbaarheidsonderzoek van de Bijbel in Gewone Taal (BGT). In bovenstaande tekst gaat het mij vooral om het alledaagse woordje daarom. Je zult zeggen: waarom is dat woordje zo belangrijk? Je kan het toch zelfs weglaten zonder dat de betekenis echt verandert:

Maar door de drukte konden ze hem niet bij Jezus brengen. Ze maakten een gat in het dak, precies boven Jezus.

Of nog anders: je draait de zinnen om en zet er een omdat tussen:

Ze maakten een gat in het dak, precies boven Jezus, omdat ze hem door de drukte niet bij Jezus konden brengen.

Toch hebben de vertalers van de BGT gekozen voor het woordje daarom. En dat hebben zij bewust gedaan. De BGT is namelijk een vertaling die begrijpelijk wil zijn voor zoveel mogelijk lezers, dus ook voor zwakke lezers.

Uit mijn promotie-onderzoek blijkt dat zwakke lezers vaak tekort wordt gedaan. Om hen te helpen worden teksten ingekort, zinnen opgeknipt in korte zinnen, en in hapklare brokjes aangeboden. In mijn onderzoek laat ik zien dat juist deze goedbedoelde tekstaanpassingen ervoor zorgen dat veel jonge en oudere lezers de voorgeschotelde teksten niet begrijpen. Woorden als want, omdat, dus, daarom en doordat geven de oorzaak, reden of het gevolg van iets aan. Cruciaal voor de samenhang van een tekst, maar ook voor het samenhangende plaatje dat een lezer in zijn hoofd van de tekst maakt. Weglaten is dus geen optie! Mooi om te merken dat de vertalers zich terdege bewust waren van het belang van deze kleine woordjes: 6876 keer plaatsten zij een van bovengenoemde woorden in de BGT, ruim 2000 meer vergeleken met De Nieuwe Bijbelvertaling.

Maar waarom daarom en geen omdat? Ook daar hebben de vertalers hun redenen voor gehad, die ik vanuit taalkundig onderzoek mooi kan onderbouwen. De eerste: omdat maakt de zin dubbel zo lang, terwijl je met daarom zowel het verband laat zien als de zin opsplitst en dus behapbaarder maakt. Daarnaast laat onderzoek zien dat omdat moeilijker te verwerken is dan daarom. Hoofdzinnen zijn namelijk makkelijker te behappen dan onderschikkende zinnen, want in onderschikkende zinnen moeten lezers een hiërarchische ordening aanbrengen. De laatste reden: door het gebruik van daarom wordt de chronologische volgorde van het verhaal aangehouden: de mannen willen naar Jezus – er staan mensen in de weg – ze klimmen op het dak. Onze hersenen kunnen dat makkelijker verwerken dan: de mannen willen naar Jezus – ze klimmen op het dak – er staan mensen in de weg.

Ziehier de weldoordachte keuze voor het woordje daarom. Erg belangrijk, want hoewel er nu geen mensen meer in de weg staan naar Jezus toe, kan taal wel zo’n sta-in-de-weg zijn. Maar juist deze vertaalkeuzes maken de weg voor veel lezers makkelijker begaanbaar en brengen de Bijbel dichtbij. Dat juich ik als taalkundige natuurlijk van harte toe!

Dr. Gerdineke van Silfhout is in oktober 2014 gepromoveerd op de begrijpelijkheid van studieteksten. Momenteel werkt zij als toetsdeskundige bij Bureau ICE en zet zij zich in voor duidelijke en bondige taal in schoolteksten en toetsen: “Laat taal een uitdaging, maar geen struikelblok zijn!”