Ontmoet Jozef
Een paar jaar geleden zag ik in het theater de voorstelling ‘Jozef’, een vermakelijke musical waarin de veelkleurige mantel van Jozef een belangrijke rol speelt. De Engelse titel van de musical is zelfs afgeleid naar dit kledingstuk: Joseph and the Amazing Technicolor dreamcoat.
In bijbelvertalingen wordt Jozefs mantel op verschillende manieren omschreven. De NBG-vertaling 1951 noemt het een ‘pronkgewaad’. De Nieuwe Bijbelvertaling ‘een prachtig bovenkleed in allerlei kleuren’. En in de Bijbel in Gewone Taal is het ‘een prachtige jas met allerlei mooie kleuren’ geworden. Waarom zo’n vertaling met ‘jas’ in de Bijbel in Gewone Taal? En wat voor een soort kleding was het eigenlijk, die ‘jas’ van Jozef?
Laat ik eerst iets vertellen over de rol van de Jozefs mantel in de Bijbel zelf. De jas van Jozef loopt als een rode draad door de verhalen in Genesis 37–48. Steeds als Jozef iets belangrijks overkomt, gebeurt er ook weer iets met zijn jas. Het begint met de broers van Jozef. Die zijn jaloers zijn op hun verwende jongste broertje dat door hun vader wordt voorgetrokken. Maar ze worden pas echt woedend als Jozef van zijn vader Jakob een prachtige, peperdure mantel krijgt. Dat brengt de broers ertoe om kwade plannen te smeden. Als hun vader ver uit de buurt is, grijpen ze Jozef, trekken zijn mantel uit en gooien hem in een put. Ondertussen gebruiken ze het kledingstuk om hun vader op het verkeerde been te zetten. Ze smeren de jas in met het bloed van een bokje, en houden hun vader voor dat Jozef vermoord is.
Jozef komt als slaaf in Egypte terecht. Daar komt hij in dienst bij de rijke Potifar. Het gaat goed met hem, totdat de vrouw van zijn baas hem begint lastig te vallen. Op een dag grijpt ze Jozef vast bij, jawel, zijn mantel. Jozef probeert weg te vluchten, en de vrouw blijft achter met de mantel in haar handen. Ze beschuldigt Jozef heel gemeen van haar eigen plannen en gebruikt de jas als bewijs. Zo komt Jozef onschuldig in de gevangenis terecht.
Vele jaren later krijgt de farao twee vreemde dromen. Jozef wordt vrijgelaten om de dromen uit te leggen. Voordat hij naar de farao wordt gebracht, worden zijn oude, vieze vodden uitgetrokken, en krijgt hij schone kleding aan. Als Jozef de dromen succesvol heeft verklaard, verheft de Egyptische koning hem tot een hoge functie. Hij bekleedt Jozef met een voornaam gewaad. Opnieuw zijn Jozefs kleren een teken van zijn bijzondere positie geworden.
De laatste keer dat er kledingstukken voorkomen in de geschiedenis van Jozef, gaat het niet over Jozefs eigen mantel maar over die van zijn broers. De zoons van Jakob zijn naar Egypte gekomen om graan te halen en hebben zich voor Jozef neergebogen. Jozef vergeeft zijn broers, en biedt hun kostbare kleren aan als geschenk. Die kleren laten zien dat alles veranderd is. Zoals Jozefs dure mantel er eens voor zorgde dat zijn broers woedend op hem werden, zo tonen de kleren die de broers nu krijgen, dat er weer vrede is tussen hem en zijn broers. Zo staat niet alleen het begin maar ook het einde van de Jozefgeschiedenis in het teken van kleding.
Terug naar de vraag waarom Jozefs mantel in de Bijbel in Gewone Taal in Genesis 37:3 weergegeven wordt als ‘een prachtige jas met allerlei mooie kleuren’. In de Hebreeuwse Bijbel staat hier de uitdrukking ketonet passim. Het woordje ketonet verwijst naar een soort tuniek: een lang gewaad, dat in die tijd door iedere man gedragen werd over zijn onderkleding. Niets bijzonders dus. De Nieuwe Bijbelvertaling vertaalt het als ‘bovenkleed’, de Groot Nieuws Bijbel als ‘gewaad’. Beide woorden zijn niet erg eenvoudig en worden in spreektaal nauwelijks gebruikt. Ze zijn daarom geen optie voor de Bijbel in Gewone Taal. ‘Mantel’ wordt in de Bijbel in Gewone Taal ook vermeden, omdat veel mensen bij een mantel in eerste instantie denken aan een lange jas van een dame. Of aan de mantel van een koning of van Sinterklaas. In het geval van Jozef gaat het echter niet om het kledingstuk van een vrouw of van een hoogwaardigheidsbekleder, maar om een alledaags bovenkleed. ‘Jas’ komt qua functie het dichtstbij.
Het Hebreeuwse woordje passim maakt de jas toch nog tot iets speciaals. Dit woord geeft waarschijnlijk aan dat het kledingstuk was samengesteld uit verschillende stukken stof van verschillende kleuren, iets wat het bovenkleed heel kostbaar en bijzonder maakte. De vertaling in de Bijbel in Gewone Taal ‘een prachtige jas met allerlei mooie kleuren’ is hierop gebaseerd. Die Engelse titel van de musical zat er niet eens zo ver naast.
Reageer
De komst van de Bijbel in Gewone Taal is mogelijk gemaakt dankzij de steun van leden en donateurs van het NBG. Het NBG vertaalt & verspreidt de Bijbel sinds 1814.