Genade!
Het woord genade komt niet voor in de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Is dat erg? Voor we die vraag kunnen beantwoorden, moeten we eerst een andere vraag bespreken: Waarom gebruikt de BGT het woord genade niet?
De BGT gebruikt zoveel mogelijk gewone, algemeen bekende woorden. Het criterium daarbij is woordfrequentie. Hoe vaker een woord gebruikt wordt, hoe groter de bekendheid. Dat is het enige objectieve criterium voor gewone, algemeen bekende taal. Het woord genade is geen algemeen gangbaar Nederlands woord. Het hoort niet bij de 5.000 meest gebruikte woorden. Dat trouwe kerkgangers dit woord kennen en dat het geregeld in het Nederlands Dagblad staat, zijn geen tegenargumenten. De BGT wil begrijpelijk zijn voor een zo breed mogelijk lezerspubliek. Dat is het uitdrukkelijke doel van deze vertaling.
Is er voor de term genade een goed alternatief in gewone taal? Voor die vraag moeten we kijken naar het achterliggende Griekse woord, het woord charis. Dit Griekse woord betekende onder meer ‘gunst, geschenk’ of ‘(blijk van) goedgunstigheid, gunstige gezindheid’. In het Nieuwe Testament komt het veel voor in die betekenis. Traditioneel wordt daarvoor de term ‘genade’ gekozen in het Nederlands. Alle vertalingen gebruiken die term, hoewel sommige (bijv. NBG 1951) veel vaker dan andere (bijv. Groot Nieuws Bijbel).
De BGT spreekt niet over ‘genade’, maar over ‘goedheid’ of ‘goed zijn (voor iemand)’. Denk aan formuleringen als: ‘God is goed voor ons’ en ‘zo goed wil God voor ons zijn’. Eigenlijk is ‘goed zijn voor iemand’ een treffende manier om het Griekse charis weer te geven. Het heeft twee voordelen ten opzichte van het traditionele begrip ‘genade’.
In de eerste plaats heeft ‘genade’ voor zover het buiten de bijbelse context wordt gebruikt, in het Nederlands een andere betekenisnuance. Dat zie je aan uitdrukkingen als ‘geen genade kennen’ of ‘iemand in genade aannemen’. Het gaat om vergevingsgezindheid, de betekenis is ‘barmhartigheid’ of ‘medelijden’. Terwijl het bijbelse charis in de eerste plaats ‘gunst’ of ‘goedgunstigheid’ betekent.
En hoe zit het met de uitroep ‘genade!’ op het schoolplein? Ik heb de anekdote al vaak gehoord. ‘Daar vochten we dan, als schooljongens. En wie onder lag, moest genade! roepen’. Even een vraag tussendoor: Roepen kinderen dit vandaag ook nog op het schoolplein, of is dit iets van oudere generaties? Hoe het zij: ook dit is genade in de betekenis ‘medelijden hebben’. Het brengt je niet direct bij het nieuwtestamentische begrip charis.
In de tweede plaats was het woord charis een heel normaal, veelvoorkomend Grieks woord. Een woord dat iedereen kende. Dan is het niet gek om ook in de vertaling te zoeken naar een algemeen bekend woord. En dan is ‘goed zijn voor …’ geen slechte keuze.
Natuurlijk is de traditie van waarde. Dus als het past bij het type vertaling dat je maakt, is het waardevol om te kiezen voor de traditionele term ‘genade’. Daarom wordt het bijvoorbeeld in De Nieuwe Bijbelvertaling wel gebruikt. Maar ook geldt: als het doel van je vertaling is om voor een zo breed mogelijk publiek begrijpelijk te zijn, dan is er alle ruimte om een bekender woord te kiezen. Het Grieks komt er even goed mee tot zijn recht!
Sommigen beweren dat zonder ‘genade’ de diepte uit de tekst verdwijnt. Is dat zo? Lees de vertaling van Romeinen 3:24 in de BGT: ‘Maar God wil de mensen redden, zomaar, voor niets. Hij vergeeft de zonden van iedereen die gelooft in Jezus Christus. Zo goed wil God voor ons zijn.’ De werkelijke diepte zit niet in een woord, maar in de zaak. ‘Zo goed wil God voor ons zijn’. Dat komt bij iedereen binnen.
En dan de tegenwerping dat in ‘goed zijn voor …’ niet voldoende doorklinkt dat het ‘onverdiend’ is. Griekse charis kán inderdaad op die manier gebruikt worden. Als dat het geval is, dan zie je dat in de BGT ook duidelijk terug. Kijk bijvoorbeeld in Romeinen 5:15-21. Bovendien, wie de brieven van Paulus leest in de BGT, kan er echt niet omheen: God redt ons niet omdat wij dat verdienen, maar omdat hij goed voor ons is.
Tot slot de beginvraag: Het woord genade komt niet voor in de BGT. Is dat erg? Als je inziet dat ’genade’ niet het oorspronkelijke woord is, maar charis, dan is er niets aan de hand. Dan mag er in een nieuwe vertaling, met een ander doel, ook een andere term gebruikt worden. Sterker nog, dan is de vertaling in de BGT een stap vooruit. Een stap vooruit voor het geloofsgesprek met buitenstaanders. Een stap die past bij een Bijbel voor een breed publiek in taal die niemand buitensluit.
Matthijs de Jong
Dr. Matthijs de Jong werkt als bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Hij is een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.
Deel deze pagina op:10 reacties
Reageer
De komst van de Bijbel in Gewone Taal is mogelijk gemaakt dankzij de steun van leden en donateurs van het NBG. Het NBG vertaalt & verspreidt de Bijbel sinds 1814.
Genade is goed uitgelegd, het is duidelijke taal voor iedereen. Ik ben blij met alle blogs waarin ik meteen het antwoord vind voor al die vragen die ik in mijn omgeving hoor.
Dag mevrouw Buitendijk, ik zal uw complimenten overbrengen naar de auteurs!
Blij met de uitleg. Het woord genade begrijp ik nu beter ook voor andere vertalingen.
Groet
Ewald
Dag meneer Reijnaers, Hartelijk dank voor uw compliment, ik zal het doorgeven.
NT Grieks “charis” staat voor Hebreeuws “chen”, een woordje met een min of meer beslissende betekenis. Toen God van zins was om de mens die hij geschapen had weer te vernietigen was het Noach die “chen” vond, en zodoende werd de mensheid gered.
Die “chen” moet er al geweest zijn voordat God aan het “project mens” begon.
Je kunt denken dat God er aan begon er aan in de wetenschap dat het zonder “chen” niks zou worden.
“Goedgunstigheid” is nogal slap van betekenis. Het is natuurlijk wel wat je er in leest. “Genade” is dunkt mij zo gek niet. Het heeft meerdere betekenisnuances, en het zou zelfs kunnen dat het etymologisch verwant is aan “chen”.
De mensengeschiedenis begon met dat Kain Abel doodsloeg. Kain kende duidelijk geen genade.
Bedankt voor uw suggestie. Ook het Hebreeuwse woord cheen betekent in de eerste plaats ‘gunst’, ‘goedheid’. Ons woord ‘genade’ kán die lading wel dekken, maar gaat meestal in de richting van: gratie, vergiffenis, vergeving. Het is dus helemaal niet zo’n voor de hand liggende vertaling van cheen. Van etymologische verwantschap is geen sprake. Het gaat bij ge of gi waarschijnlijk om een prefix, met als basiswoord natha.
Het gaat wel om wat het woord in principe betekent, niet om hoe het in “de gewone taal” verworden is.
Hebreeuws “chinnam” van zelfde stam als “chen” betekent:”om niet, gratis, voor niets, zonder kosten, zonder oorzaak ”
Dat komt overeen met genade in de zin van: “onverplicht bewezen gunst; onverdiende weldaad ” http://www.encyclo.nl/begrip/genade
Je hebt het niet verdiend, noch in positieve noch in negatieve zin. Het is van een andere orde dan beloning of straf.
“chinnam ” = Grieks δωρεάν, komt 8x voor in NT.
δωρεά = gave; Johannes 4:10 “als je wist van de gave Gods”, dan zou je “charis” niet met “goedgunstigheid” vertaald hebben.
Binnen ons gezin merk ik dat de Bijbel in Gewone taal nodig is om de boodschap te laten landen. Dank voor deze mooie vertaling! Daarnaast ben ik ook wel beducht voor het weglaten van woorden die zo de kern van het evangelie raken en die veel gebruikt worden in kerkelijke kring en christelijke lectuur. Is het mogelijk om een brug te slaan door bijvoorbeeld ‘kaders met uitleg’ op te nemen? De jongerenbijbel is daar een mooi voorbeeld van. Woorden die bij velen (ook predikanten) nog lang vanzelfsprekend zullen zijn uit de vertaling weglaten heeft wel risico’s om elkaars taal niet meer te spreken (naast het lezen) en afstand te scheppen. Begrip voor begrippen houden – zonder de vertaling ermee te verzwaren – lijkt me nuttig.
Geachte mevrouw de Bruin, hartelijk dank voor uw compliment. Uw suggestie is iets waar we zeker over nadenken! In 2016 is dat nog niet haalbaar, maar wellicht wel later. Ik zal uw vraag in ieder geval doorgeven aan onze uitgeefcoördinator. Met vriendelijke groet, Nederlands Bijbelgenootschap
Hallo Matthijs, de vraag kwam in mijn hart op toen ik in 1 Petrus 1:1 las “genade en vrede worde u vermenigvuldigd door de kennis van God en Jezus onze Heer” : vrede begrijp ik heel goed. Maar wat is genade, waarom wenst Petrus dat die toeneemt? Waarom heb je dat nodig? Ik heb een poosje zitten struinen op het internet en toen vond ik jou bericht. En daar werd ik heel blij van! Genade in de ‘normale’ betekenis voelde voor mij altijd een beetje als een wurgcontract: ik ben goed voor jou geweest nou moet je goed voor mij zijn. En dan komt de tredmolen van religie en wet waarin vrede zeker niet vermeerderd. Zoals jij het uitlegt komt het als een zegen naar mij toe: God wil goed zijn voor mij, wil Zijn goedheid in mijn hart schrijven, delen. Ik word er stil en blij van. Ik ben opgegroeid met het woord genade maar gebruik het in de dagelijkse gang nooit. Het woord had een stoffig imago wat ik al zei van wet en religie, geen leven. Nu is het stof eraf en kijk ik er helemaal nieuw naar. Bedankt!