Het woord genade komt niet voor in de Bijbel in Gewone Taal (BGT). Is dat erg? Voor we die vraag kunnen beantwoorden, moeten we eerst een andere vraag bespreken: Waarom gebruikt de BGT het woord genade niet?

De BGT gebruikt zoveel mogelijk gewone, algemeen bekende woorden. Het criterium daarbij is woordfrequentie. Hoe vaker een woord gebruikt wordt, hoe groter de bekendheid. Dat is het enige objectieve criterium voor gewone, algemeen bekende taal. Het woord genade is geen algemeen gangbaar Nederlands woord. Het hoort niet bij de 5.000 meest gebruikte woorden. Dat trouwe kerkgangers dit woord kennen en dat het geregeld in het Nederlands Dagblad staat, zijn geen tegenargumenten. De BGT wil begrijpelijk zijn voor een zo breed mogelijk lezerspubliek. Dat is het uitdrukkelijke doel van deze vertaling.

Is er voor de term genade een goed alternatief in gewone taal? Voor die vraag moeten we kijken naar het achterliggende Griekse woord, het woord charis. Dit Griekse woord betekende onder meer ‘gunst, geschenk’ of ‘(blijk van) goedgunstigheid, gunstige gezindheid’. In het Nieuwe Testament komt het veel voor in die betekenis. Traditioneel wordt daarvoor de term ‘genade’ gekozen in het Nederlands. Alle vertalingen gebruiken die term, hoewel sommige (bijv. NBG 1951) veel vaker dan andere (bijv. Groot Nieuws Bijbel).

De BGT spreekt niet over ‘genade’, maar over ‘goedheid’ of ‘goed zijn (voor iemand)’. Denk aan formuleringen als: ‘God is goed voor ons’ en ‘zo goed wil God voor ons zijn’. Eigenlijk is ‘goed zijn voor iemand’ een treffende manier om het Griekse charis weer te geven. Het heeft twee voordelen ten opzichte van het traditionele begrip ‘genade’.

In de eerste plaats heeft ‘genade’ voor zover het buiten de bijbelse context wordt gebruikt, in het Nederlands een andere betekenisnuance. Dat zie je aan uitdrukkingen als ‘geen genade kennen’ of ‘iemand in genade aannemen’. Het gaat om vergevingsgezindheid, de betekenis is ‘barmhartigheid’ of ‘medelijden’. Terwijl het bijbelse charis in de eerste plaats ‘gunst’ of ‘goedgunstigheid’ betekent.

En hoe zit het met de uitroep ‘genade!’ op het schoolplein? Ik heb de anekdote al vaak gehoord. ‘Daar vochten we dan, als schooljongens. En wie onder lag, moest genade! roepen’. Even een vraag tussendoor: Roepen kinderen dit vandaag ook nog op het schoolplein, of is dit iets van oudere generaties? Hoe het zij: ook dit is genade in de betekenis ‘medelijden hebben’. Het brengt je niet direct bij het nieuwtestamentische begrip charis.

In de tweede plaats was het woord charis een heel normaal, veelvoorkomend Grieks woord. Een woord dat iedereen kende. Dan is het niet gek om ook in de vertaling te zoeken naar een algemeen bekend woord. En dan is ‘goed zijn voor …’ geen slechte keuze.

Natuurlijk is de traditie van waarde. Dus als het past bij het type vertaling dat je maakt, is het waardevol om te kiezen voor de traditionele term ‘genade’. Daarom wordt het bijvoorbeeld in De Nieuwe Bijbelvertaling wel gebruikt. Maar ook geldt: als het doel van je vertaling is om voor een zo breed mogelijk publiek begrijpelijk te zijn, dan is er alle ruimte om een bekender woord te kiezen. Het Grieks komt er even goed mee tot zijn recht!

Sommigen beweren dat zonder ‘genade’ de diepte uit de tekst verdwijnt. Is dat zo? Lees de vertaling van Romeinen 3:24 in de BGT: ‘Maar God wil de mensen redden, zomaar, voor niets. Hij vergeeft de zonden van iedereen die gelooft in Jezus Christus. Zo goed wil God voor ons zijn.’ De werkelijke diepte zit niet in een woord, maar in de zaak. ‘Zo goed wil God voor ons zijn’. Dat komt bij iedereen binnen.

En dan de tegenwerping dat in ‘goed zijn voor …’ niet voldoende doorklinkt dat het ‘onverdiend’ is. Griekse charis kán inderdaad op die manier gebruikt worden. Als dat het geval is, dan zie je dat in de BGT ook duidelijk terug. Kijk bijvoorbeeld in Romeinen 5:15-21. Bovendien, wie de brieven van Paulus leest in de BGT, kan er echt niet omheen: God redt ons niet omdat wij dat verdienen, maar omdat hij goed voor ons is.

Tot slot de beginvraag: Het woord genade komt niet voor in de BGT. Is dat erg? Als je inziet dat ’genade’ niet het oorspronkelijke woord is, maar charis, dan is er niets aan de hand. Dan mag er in een nieuwe vertaling, met een ander doel, ook een andere term gebruikt worden. Sterker nog, dan is de vertaling in de BGT een stap vooruit. Een stap vooruit voor het geloofsgesprek met buitenstaanders. Een stap die past bij een Bijbel voor een breed publiek in taal die niemand buitensluit.

Matthijs de Jong

Dr. Matthijs de Jong werkt als bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap. Hij is een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.