Luthers missie en de Bijbel in Gewone Taal

“Dit weet ik zeker: door de dood en opstanding van Jezus Christus, onze Heer, liet God zien hoeveel hij van ons houdt. En niets kan dat veranderen: geen engel, geen geest, geen machthebber, geen mens of macht op aarde of in de hemel. Want wat er ook gebeurt, vandaag of in de toekomst, of we nu leven of sterven: God houdt van ons!”

Romeinen 8:38-39, Bijbel in Gewone Taal

Morgen is het 31 oktober, Hervormingsdag. Eén van de idealen waarvoor Luther zich sterk maakte, was een bijbel in de volkstaal. Een bijbel in de taal van de mensen zelf. Die vertalingen zijn er gekomen, ook in het Nederlands. Dat is iets goeds. Iedere nieuwe vertaling die kwam, heeft op een bepaalde manier de brontekst verder ontsloten voor nieuwe generaties lezers. Met de komst van de Bijbel in Gewone Taal is opnieuw een mijlpaal bereikt: een vertaling in taal die dicht bij ons staat.

De Bijbel in Gewone Taal past bij deze tijd. De vertaling sluit aan bij een brede trend in onze samenleving rond begrijpelijkheid en heldere communicatie. Steeds vaker breekt het inzicht door dat zaken die iedereen aangaan ook door iedereen begrepen moeten kunnen worden. En dat geldt, volgens het Nederlands Bijbelgenootschap, zeker voor een boek als de Bijbel.

De wens dat iedereen zelf de Bijbel moet kunnen lezen, is al oud. Zo oud als Luther, en in feite nog ouder. De beschikbaarheid van de Bijbel in de eigen taal is dan de eerste stap, maar niet het eindpunt. Om dit ideaal echt werkelijkheid te laten worden, is er meer nodig. Dan is er óók een vertaling nodig waarin de taal geen drempel vormt, maar juist het begrijpen dient. Een vertaling zoals de Bijbel in Gewone Taal.

Zolang één versie van de Bijbel als absolute tekst geldt, zoals eeuwenlang de Latijnse Vulgaat, is de taal onaantastbaar. Zodra er vertalingen gemaakt worden, blijkt de taal een middel en geen doel op zich te zijn. De tekst kan en mag opnieuw verwoord worden. En er is ruimte om dat op verschillende manieren te doen. Eén van die manieren is door gewone, bekende taal te gebruiken. Gewone taal is een prachtig instrument om de bijbelse teksten tot klinken te brengen: eenvoudig, direct en intens.

Laatst hoorde ik de kritiek dat gewone taal geen recht doet aan de heiligheid van de Bijbel. Dat is, volgens mij, precies weer die de oude reflex: het verabsoluteren van taal en van bepaalde gekoesterde woorden. Een nieuwe formulering in gewone taal wordt dan meteen afgewezen en veroordeeld. Maar de heiligheid zit niet in de woorden, het mysterie zit niet in de taal. Het gaat om wat de teksten ons willen zeggen, en meer nog, om de stem achter de tekst. Bij het vertalen van de Bijbel is de taal ons middel: niet alleen de tale Kanaäns, niet alleen verheven taal, maar ook heel gewone taal.

Ik ben ervan overtuigd dat de Bijbel geen boek voor ingewijden wil zijn en zeker geen theologenboek. Het is een boek voor iedereen. Natuurlijk heb je deskundigen nodig om door te dringen tot alle finesses van de tekst, om alle echo’s te doorzien. Maar het is pas tijd voor die diepere lagen als je de eerste laag goed begrijpt. En bovendien, het allerbelangrijkste dat de Bijbel wil bieden, heeft niets te maken met diepere lagen en theologische bespiegelingen. Lees de tekst uit Romeinen die hierboven staat. Dat is de wijsheid die de Bijbel ons wil meegeven. Een vertaling in gewone taal verandert helemaal niets aan het geheim dat in die woorden besloten ligt. Hooguit één ding: dat lezers de verwoording ervan makkelijker tot zich kunnen nemen.

De visie dat gewone taal niet ‘past’ bij de Bijbel, is een gemiste kans, vind ik. Want een goede vertaling in heldere taal, die je makkelijk leest, is juist hard nodig. Waarom? Omdat de kloof tussen de Bijbel en lezers van nu heel groot is. Een leesbare Bijbel in duidelijke taal verlaagt de drempel voor veel lezers. Veel mensen vinden het prettig om de Bijbel te lezen in taal die dicht bij ze staat. De teksten zijn begrijpelijk en komen direct over. Dat is de beste aanmoediging om in dit prachtige boek te blijven lezen.

Matthijs de Jong is een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.