Koningsdag nieuwe stijl

Een paar weken geleden was het koningsdag. Het fenomeen ‘koningsdag’ is op zichzelf nog tamelijk nieuw, maar dit jaar was het ook voor het eerst in ‘nieuwe stijl’. Nieuwe stijl betekende een mengeling van nieuwe, vertrouwde en hele oude elementen, alles geconcentreerd in één stad. Maar hoe groot of klein de verschillen ook waren met vorige edities van dit soort dagen, het duurde, ondanks een behoorlijke uitloop van het programma, niet langer dan één dag.

Hoe anders was dat bij het koningsfeest dat koning Ahasveros organiseerde. Toen híj in het derde jaar van zijn regering was, richtte hij een feestmaal aan voor alle officials uit zijn rijk, en dat feestmaal duurde honderdtachtig dagen lang. En toen het afgelopen was, gaf hij voor de gewone mensen nog een feest. Een feest van zeven dagen lang.
Het waren uitbundige feesten. Dat blijkt niet alleen uit de lengte van de feesten maar ook uit de omvangrijke gastenlijst, uit de wijn die rijkelijk vloeide en de aankleding van de feestlocatie.

Al lezend in het boek Ester krijg je een indruk van het leven aan het hof van Ahasveros, met de strenge regels en gewoonten en de manier waarop mensen met elkaar omgaan. Het taalgebruik in de Hebreeuwse brontekst laat duidelijk zien dat de gebeurtenissen plaatsvinden in een koninkrijk ver van Judea vandaan. Het leven aan het Perzische hof wordt beschreven met termen die expliciet bij die tijd en levensstijl horen.

Bij de vertaalmethode van De Nieuwe Bijbelvertaling past het om steeds te zoeken naar formuleringen in het Nederlands die recht doen aan de brontekst. Niet alleen aan de betekenis van de woorden, maar ook aan de toon en kleur van het origineel. Door middel van een opvallende woordkeuze is geprobeerd het exotische, het overdadige van de atmosfeer van het Perzische hof te weerspiegelen. Tamelijk onbekende woorden, zoals ‘draperieën’, ‘byssus’, ‘porfier’ en ‘eunuchen’, brengen de uitzonderlijke pracht, praal en rijkdom en de exotische sfeer van het origineel over. Zo laat de vertaling zien dat de auteur van het boek Ester oog had voor de overvloed, de kleuren en de pracht van het Perzische hof.

Maar na het feest voor de hooggeplaatsten in het rijk, wordt er ook nog een feest gevierd voor de gewone mensen. Koningsfeest nieuwe stijl. Het feest in gewone taal. De Bijbel in Gewone Taal heeft een ander oogmerk dan De Nieuwe Bijbelvertaling. Steeds opnieuw is in de Bijbel in Gewone Taal gezocht naar formuleringen die de tekst zo toegankelijk mogelijk maken. Zo is in plaats van ‘een feestmaal aanrichten’ gekozen voor ‘een feest geven’. En de omslachtige omschrijving ‘de binnenhof van de tuin van het koninklijk paleis’ is eenvoudiger aangeduid als ‘het plein in de paleistuin’. De feestlocatie is in de Bijbel in Gewone Taal niet versierd met ‘draperieën van fijn linnen, wit en blauwpurper van kleur’, maar met ‘mooie doeken van wit en blauw linnen’.

Nog steeds is het feest dat Ahasveros geeft een mooi en overdadig feest. De kern van het verhaal is hetzelfde gebleven. Koningsdag nieuwe stijl past heel goed in de lange traditie. Maar de kracht van het feest in gewone taal is nu juist zijn eenvoud.

Tineke Bol-Drieenhuizen is wetenschappelijk medewerker vertaalwetenschap bij het Nederlands Bijbelgenootschap en een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.

Bekijk ook het filmpje Josan ontmoet Ester.