Het Onzevader in gewone taal

Het Onzevader is één van de bekendste teksten uit de Bijbel. Het is een tekst die christenen van alle plaatsen en uit alle tijden met elkaar verbindt. In het Nederlands kennen we het Onzevader vooral in de klassieke versie, die ontleend is aan de Statenvertaling.

Maar sinds kort is er ook een versie in gewone taal bij gekomen. Je vindt die in Matteüs 6:9-13 in de Bijbel in Gewone Taal:

Onze Vader in de hemel,
laat iedereen u eren.
Laat uw nieuwe wereld komen.
Laat op aarde uw wil gedaan worden,
net zoals dat in de hemel gebeurt.
Geef ons vandaag het eten dat we nodig hebben.
En vergeef ons wat we fout gedaan hebben,
want wij hebben ook andere mensen hun fouten vergeven.
Help ons om nooit tegen u te kiezen.
En bescherm ons tegen de macht van het kwaad.
Want u bent koning, u regeert met grote macht,
voor altijd. Amen.

[Noot: De laatste regels, vanaf ‘want u bent koning’, staan niet in de oudste Griekse handschriften. Daarom is dit gedeelte in de Bijbel in Gewone Taal tussen vierkante haken gezet]

Waardering en vragen

Veel lezers waarderen deze nieuwe versie in de Bijbel in Gewone Taal. De woorden laten je op een nieuwe manier naar de tekst kijken. Het klinkt opeens veel toegankelijker. Juist bij een gebed is het heel waardevol als de woorden aansluiten bij je eigen taalgebruik en belevingswereld.

Tegelijk roept een nieuwe vertaling vragen op, zeker bij zo’n bekende tekst. Daarom is het nuttig dat er uitleg wordt gegeven bij de vertaling. Een uitgebreide bespreking staat op onze site. Hier stip ik een paar zaken kort aan.

De Bijbel in Gewone Taal heeft een eigen vertaalaanpak. Alles wordt gezegd in gewone woorden, heel direct. Een bijbelse manier van spreken, ‘dat uw naam geheiligd worde’, wordt meer rechtstreeks geformuleerd: ‘Laat iedereen u eren.’ Traditionele begrippen, zoals het ‘koninkrijk van God’, worden zo weergegeven dat de betekenis ervan direct overkomt: ‘uw nieuwe wereld’. Al die vertaalstappen zijn goed uit te leggen.

Het eten dat we nodig hebben

Twee elementen verdienen bijzondere aandacht. Eerst de bede ‘Geef ons vandaag het eten dat we nodig hebben.’ “Helemaal fout”, roepen sommige mensen. “Vreselijk dat ‘brood’ is verdwenen, terwijl dat juist een diepere betekenis heeft.” Nee dus. Brood staat hier gewoon voor voedsel, levensonderhoud. Het is precies goed vertaald. Er zijn uitstekende argumenten voor.

Vergeven

Het grootste discussiepunt gaat over het vergeven: ‘vergeef ons wat we fout gedaan hebben, want wij hebben ook andere mensen hun fouten vergeven.’ Dat is een zin waarover veel lezers struikelen. Begrijpelijk. Want in de traditionele versie van het Onzevader staat een onvoltooid  tegenwoordige tijd: ‘gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren’.

Hier spelen twee dingen. Ten eerste is er een verschil in de Griekse tekst. De Statenvertalers gebruikten een Griekse tekst met een presensvorm, een tegenwoordige tijd. Maar onze kennis van de Griekse brontekst is in de afgelopen eeuwen sterk toegenomen: er zijn sindsdien verbeterde versies van de Griekse brontekst beschikbaar gekomen. De moderne vertalingen die deze verbeterde versies gebruiken, kiezen allemaal voor een verleden tijd. Zie de Groot Nieuws Bijbel, de Willibrord Vertaling, de Nieuwe Bijbelvertaling en de Bijbel in Gewone Taal. Want er staat in het Grieks een vorm die we normaliter met een verleden tijd vertalen.

Maar er is een tweede punt, dat eigenlijk nog belangrijker is: de samenhang van deze bede. In alle versies – met een verleden tijd én met een tegenwoordige tijd – doet de bidder in feite een beroep op zijn eigen handelen bij zijn bede om vergeving. Het echte probleem is, dat veel lezers dit niet goed begrijpen. Ze begrijpen de traditionele versie met een tegenwoordige tijd niet goed. En van de versie met de verleden tijd maken ze vervolgens een karikatuur: alsof de bidder daarmee zou zeggen dat hij Gods vergeving verdient. Maar dat is een onjuiste uitleg. De bidder doet een beroep op zijn eigen gedrag bij zijn bede om vergeving. Vergeving is iets dat je krijgt, iets dat je geschonken wordt; maar je kunt het alleen ontvangen als je zelf ook anderen vergeeft. En in alle gevallen – met verleden tijd én met tegenwoordige tijd – zegt de bidder: Heer, zo leef ik, zo doe ik dat. Dat is de samenhang van deze bede.

Misschien kijk je ervan op. Maar lees dan eens door in Matteüs 6: meteen na het Onzevader zie je dat dit inderdaad de bedoeling is. Jezus herhaalt namelijk precies dit punt: ‘Je moet andere mensen hun fouten vergeven. Dan zal je hemelse Vader ook jouw fouten vergeven. Maar als je andere mensen hun fouten niet vergeeft, dan zal je Vader ook jouw fouten niet vergeven.’ Precies dezelfde samenhang als in de vijfde bede.

Verrassingen

Discussie over de Bijbel in Gewone Taal is heel zinvol. Het laat zien dat het gesprek over de Bijbel leeft. En het bovendien zien hoe belangrijk het is dat de Bijbel nu ook beschikbaar is in heel toegankelijke woorden. Want zelfs een bekende tekst als het Onzevader is niet vanzelfsprekend ook een ‘gekende’ tekst. Ook vertrouwde teksten zitten vaak vol verrassingen.

Dr. Matthijs de Jong, nieuwtestamenticus bij het Nederlands Bijbelgenootschap en een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.